8.10.2023 – Polonica

Wielkopolska – św. Wojciech
Festumagat ecclesia (Hymn, Kraków, XV w.)
Almepresul (Responsorium z oficiumrymowanego Benedic regem cunctorum, Gniezno, XIII/XIV w.)
Estampie (utwór instrumentalny)
Opreclara Adalberti (sekwencja, Gniezno, XIV/XV w)
Annuarecolamus (sekwencja, Reichenau, ca. 1001)
Małopolska – św. Stanisław
Sancte Dei pontifex (sekwencja, graduał JanaOlbrachta, Wawel, XV/XVI w.)
Alleluia. O sydus Polonie (graduał Jana Olbrachta, Wawel, XV/XVI w.)
Małopolska – Muzyka z klasztorów polskich klarysek
Estampie (utwór instrumentalny)
Ave mater gracie (sekwencja, Stary Sącz, XIII w.)
[Stella naufragantium] et via regens devium (tropowane Benedicamus, Stary Sącz, XIV w)
Ofelix haec novitas (sekwencja, Kraków, XIII w.)
Jubedomne benedicere/Una cunctis leticie(tropowane lectio, Stary Sącz, XIII/XIV w.)
Benedicamus Domino (Stary Sącz, XIII w.)
Pomorze – pieśni maryjne
Alleluia. Ave benedicta Maria (tropowany werset allelujatyczny, Gdańsk XV w.)
Lament maryjny (Bordesholmer Marienklage, pierwotnie z Jasienicy k. Szczecina, XIV w.)
Verbum bonum (cantio, Gdańsk, XV w.)
Piotr z Grudziądza / Petrus de Grudencz – Plaudeeuge theotocos (cantio, XV w.)
Bogurodzica (rękopis z Kcyni, k. Poznania, XV w.,pierwotnie prawdopodobnie z XII/XII w.)

W pierwszej części naszego programu zabierzemy Państwa do Wielkopolski (Polonia Maior), do „świętego gniazda” Gniezna, pierwszej stolicy Polski. Około roku 1000 spotkali się tam książę Bolesław I Chrobry i cesarz Otton III, a losy ich były ściśle związane z postacią św. Wojciecha. Biskup Pragi, Wojciech, wysłany przez obu władców, by głosił Słowo Boże wśród pogan, zginął wkrótce potem jako męczennik i został kanonizowany w Rzymie. Śmierć Wojciecha i jej polityczno-religijne konsekwencje znalazły odzwierciedlenie zarówno w średniowiecznych utworach poetyckich, jak i muzycznych. Wkrótce po kanonizacji praskiego biskupa-męczennika powstała w Reichenau sekwencja Annua recolamus, najstarsza z ponad 140 sekwencji poświęconych Wojciechowi skomponowanych w Polsce, Czechach i na Węgrzech. W sekwencji tej, spisanej około 1001 roku i wykorzystującej jedną z melodii Notkera Balbulusa, po raz pierwszy pojawia się nazwa naszego kraju – Polania. W tekście wspomniany jest również cesarz Otton III. Najprawdopodobniej to on sam zadbał o natychmiastowe uhonorowanie swojego zamordowanego przyjaciela, zlecając nową kompozycję dla uczczenia jego pamięci. Officjum, hymny i wersety allelujatyczne powstawały ku czci Wojciecha jeszcze do początku XVI wieku i śpiewane były w Gnieźnie, Poznaniu, Wrocławiu, Krakowie i wielu innych miejscach, w których odprawiano liturgię męczennika. Święty Wojciech pozostał jednak najsilniej związany z diecezjami i Kościołem wielkopolskim – jako przeciwwaga dla dynamicznie rozwijającego się w Małopolsce kultu św. Stanisława.
W regionie Małopolski (Polonia minor) dominuje postać św. Kingi Węgierskiej (ok. 1224-1292), żony księcia Bolesława V. Pod rządami Kingi jej nowa ojczyzna zaznała kulturalnego rozkwitu, powstały liczne centra kulturalne o wielkiej sile oddziaływania oraz niezwykle produktywne skryptoria. Na ten okres datowane są nie tylko najstarsze wielogłosowe polskie fragmenty mszalne, lecz również przywieziona przez Kingę kopia znanej francuskiej Magnus Liber zawierająca wspaniałe utwory polifoniczne szkoły Notre Dame. Fragmenty tego egzemplarza Magnus Liber zachowały się do dzisiaj w klasztorze w Starym Sączu na południu Polski, którego prowadzenie przejęła Kinga po śmierci małżonka. Dziś prezentujemy głównie kompozycje powstałe w klasztorach klarysek w Starym Sączu i Krakowie. Do największych osiągnieć należą tu unica: [Stella naufragantium] et via regens, zrekonstruowany fragment maryjnego tropu Benedicamus oraz wirtuozowskie tropowane lectio Jube domne benedicere/Una cunctis leticie. Muzykę z Małopolski prezentują również dwa utwory ku czci patrona Krakowa, św. Stanisława, z wawelskiego graduału króla Jana Olbrachta.
Pomorze (Pomerania), region będący przedmiotem trzeciej części naszego programu, ma bogatą i złożoną historię polityczną, w której ścierały się różne kultury. Region ten, podzielony obecnie między Polskę i Niemcy, był z czasem kontrolowany przez polskich, saskich i duńskich zdobywców, regularnie najeżdżany przez wikingów, a później przez Zakon Krzyżacki. Pomorze było częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego i Królestwa Polskiego, choć cieszyło
się także częściową niezależnością pod rządami lokalnych rodów. Najważniejszymi miastami były Stralsund, Greifswald, Gdańsk i Szczecin – część miast pomorskich przystąpiła do Hanzy.
W tej części reprezentowane są dwa najbardziej istotne święta liturgiczne. Zestawione tu trzy fragmenty lamentu maryjnego z Bordesholm były przeznaczone do dramatycznej realizacji w Wielki Piątek. Przejmujący tekst i nie mniej przejmujące melodie tego XV-wiecznego dramatu liturgicznego musiały być dość dobrze znane na średniowiecznym Pomorzu, bowiem komentarze na kartach rękopisu sugerują, że mógł on zostać skopiowany w 1476 roku
w pomorskim klasztorze w Jasienicy koło Szczecina. Z kolei w Verbum bonum z gdańskiego kancjonału wyrażona jest radość z Bożego Narodzenia. Oba święta łączy postać Maryi, Matki Bożej. Poświęcone jej Alleluia. Ave benedicta Maria znajduje się również w tym rękopisie.
Maryja jest również główną bohaterką najstarszej pieśni w języku polskim – Bogurodzicy. Miejsce i czas powstania tego utworu pozostają niezwykle kontrowersyjne: literatura fachowa podaje ramy czasowe od X wieku (ze słynną, lecz nieprawdziwą teorią, według której za autora uważa się św. Wojciecha) do końca XIV wieku. Nasza wersja pochodzi z najstarszego rękopisu z początku XV wieku, spisanego w wielkopolskiej Kcyni.

Agnieszka Budzińska-Bennett

Nominowana do nagrody „Amdassador of the Year 2022” międzynarodowej organizacji REMA oraz do Nagrody Mediów Publicznych 2021 za „promocję polskiej kultury na całym świecie, niezwykłe umiejętności i pasję, z którą przybliża słuchaczom zapomniane skarby polskiej muzyki dawnej”. Dwukrotnie nominowana do presiżowych Paszportów Polityki (2012 i 2013), m.in. za „za promowanie polskiej muzyki dawnej na najwyższym poziomie wykonawczym” (A. Suprynowicz, Polskie Radio) i „za konsekwencję w odkrywaniu muzyki średniowiecznej, rzetelność w docieraniu do jej artystycznej istoty, wnikliwość w poznawaniu jej historyczno-kulturowych kontekstów i radość w dzieleniu się jej pięknem” (D. Cichy, Radio Kraków). Recypientka sześciu nominacji do nagrody Fryderyk oraz pięciu nominacji do International Classical Music Awards. Nazwana „jednym z najlepszych ambasadorów naszego kraju” (W. Paprocki, Ruch Muzyczny).
Dyplomowana pianistka, doktor muzykologii (UAM 2010), absolwentka klasy śpiewu i wczesnej zespołowej muzyki wokalnej Schola Cantorum Basiliensis (SCB) w Szwajcarii (D. Vellard, R. Levitt, E. Tubb i A. Rooley). Prywatnie studiowała z E. Kirkby i A. Boothroyd w Londynie, z B. Thornton i B. Bagby w Kolonii oraz ze S. Haselhoffem w Bazylei.
Jest kierowniczką ensemble Peregrina specjalizującego się w wykonawstwie muzyki średniowiecznej, z którym nagrała już trzynaście wysoko ocenianych przez międzynarodową krytykę płyt (ECHO-KLASSIK 2009, 5 Diapason, International Classical Music Award ICMA 2019). Jej tournées koncertowe obejmują całą Europę, Azję oraz USA.
Na scenie zadebiutowała w L’incoronazione di Poppea C. Monteverdiego pod dyr. K. Junghänela w Theater Basel jako Amore i Valletto (2003/04). W latach 2016-2022 prowadziła wydany przez Polskie Radio 10-płytowy projekt nagraniowy „Melodie na Psałterz polski. Mikołaj Gomółka – Opera Omnia” (150 psalmów do przekładów Jana Kochanowskiego), kierując Chórem Polskiego Radia. Pod jej kierownictwem ukazało się również wydanie wszystkich dzieł Wacława
z Szamotuł (Raumklang 2019).
Agnieszka Budzińska-Bennett wykładała muzykę liturgiczną XII wieku w SCB i należała do kadry badawczej tej instytucji w latach 2011-2014. W latach 2013-2015 wykładała również chorał gregoriański i historię muzyki średniowiecznej w Musikhochschule Trossingen w Niemczech, a następnie historię muzyki średniowiecznej w SCB (2016-2017). Obecnie jest profesorem w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu we Freiburgu (Niemcy). Jej dalsza działalność pedagogiczna i akademicka obejmuje szereg wykładów gościnnych i kursów mistrzowskich muzyki dawnej w całej Europie oraz w USA. Jest autorką szeregu artykułów i książek o muzyce dawnej.
W roku 2019 została uhonorowana odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej” oraz Srebrną Odznaką Honorową Województwa Małopolskiego – Krzyżem Małopolskim.

Zespół założony w roku 1997 w Bazylei i kierowany przez dwukrotnie nominowaną do prestiżowego „Paszportu Polityki“ polską wokalistkę i muzykologa, Agnieszkę Budzińską-Bennett, koncentruje swoje zainteresowania na świeckiej i religijnej muzyce europejskiej z okresu od IX do XIV wieku. Główny obszar badawczej i artystycznej działalności zespołu to wczesna polifonia i monodia Saint Martial
i paryskiej szkoły Notre Dame. Celem śpiewających w ensemble Peregrina wokalistek jest poszukiwanie repertuarów mniej znanych, tworzących zaskakująco oryginalny kontrapunkt dla repertuaru uznawanego za „klasyczny”. Styl interpretatorski Peregriny kształtuje się na bazie analizy oryginalnych źródeł
i traktatów oraz w oparciu o najnowsze badania muzykologiczne i historyczne. Zespół stara się zbliżyć jak najbardziej do praktyki wykonawczej, której obraz wyłania się z przekazów źródłowych, ale nie rezygnuje z poszukiwania stylu, w którym w sposób naturalny przemawiać będzie do dzisiejszych słuchaczy.