28.10.2023 – Armia generałów

Gottfried Finger (ok. 1655-1730) – Sonata C-dur op 1 nr 12
Johann Stamitz (1717-1757) – Concerto D-dur di 5 stromenti GroF 127
Allegro arioso – Adagio ma non troppo – Tempo di menuet
Franz Xaver Richter (1709-1789) – Ouverture C-dur (La Melodia Germanica)
… – Andantino – Tempo di Menuetto
Ignaz Holzbauer (1711-1783) – Sinfonia (Ouverture) G-dur op.1 nr 1
Allegro assai – Andante assai e gratioso – Presto
Georg Joseph (Abbe) Vogler (1749-1814) – Polymelosou Caracteres de musique de differentes nations
Chanson Écossaise – Polonoise
Franz Ignaz Beck (1734-1809) – Overtura (Sinfonia) g-moll op. 1 nr 1
Allegro – Andante – Allegro

Mannheim, miasto w południowo-zachodnich Niemczech, zostało założone w 1606 roku jako forteca. Poważnie zniszczone podczas wojny trzydziestoletniej zostało szybko odbudowane. Ale miejsce Mannheim w historii zaczęło się tak naprawdę w roku 1720, kiedy elektor Karl Philipp przeniósł tu stolicę Palatynatu. To on zbudował wielki pałac o fasadzie długości ponad 450m, jedną stroną zwrócony ku Renowi, a drugą – w kierunku centrum miasta. Filip nigdy nie widział swojego pałacu w stanie ukończonym. Zobaczył go dopiero jego następca, daleki krewny Karl Theodor: 18-latek, którego pasją była sztuka. Jego rządy w Mannheim trwały od roku 1742 do czasu objęcia tronu Bawarii 35 lat później, i obejmują jeden z najbardziej rewolucyjnych okresów w historii muzyki.
Jako elektor Palatynatu Karl Theodor założył akademię nauk, budował muzea i galerie, był przyjacielem wielu najbardziej kreatywnych umysłów swojej epoki, ale przede wszystkim założył najbardziej zjawiskową i porywającą orkiestrę tamtych czasów.
Szefem orkiestry został 24-letni skrzypek i kompozytor czeskiego pochodzenia, Johann Stamitz. Zagrał on na weselu elektora w styczniu 1742 roku i wydaje się, że właśnie wtedy został w Mannheim na stałe. Przez kolejne 12 lat był najważniejszym artystą w mannheimskim świecie muzyki. Około 1747 roku dołączył do niego inny Czech, Franz Xaver Richter (początkowo zatrudniony jako śpiewak), ale którego muzyczne talenty sięgały też kompozycji, dyrygowania, gry na skrzypcach i teorii muzyki. Wkrótce wielu innych europejskich uzdolnionych muzyków zaczęło przyjeżdżać do Mannheim. Tak powstała szkoła mannheimska.
Johann Stamitz działał częściowo równolegle z Johannem Sebastianem Bachem, a zmarł wcześniej niż Georg Frideric Handel. Był jednak od tych wielkich mistrzów baroku o pokolenie młodszy, a jego twórczość należy już do epoki następnej. Dzięki hojności elektora w założonej przez niego orkiestrze grało aż 20 skrzypiec, 4 altówki, 4 wiolonczele, 2 kontrabasy, sekcja dęta składająca się z 4 rogów, 2 fletów, 2 fagotów, a od połowy XVIII wieku także klarnetów. Orkiestra grała raz na tydzień w tak zwanej Sali Rycerskiej, były to regularne koncerty zwane akademiami. Ich słuchaczami byli elektor i jego rodzina, dworzanie oraz zaproszeni goście. Na koncerty była dopuszczana część słuchaczy spoza dworu na miejsca stojące, oddzielone sznurem od reszty widowni. To jedna z najwcześniejszych form koncertów publicznych w Europie.
Orkiestra słynęła z manier wykonawczych, wśród których najważniejsze to: crescendo mannheimskie – szybkie crescendo rozwijane przez całą orkiestrę; rakieta mannheimska – pasaż orkiestrowy o kierunku wznoszącym, w którym melodia jest często rozłożona tak jak arpeggio; walec mannheimski – crescendo rozszerzone z melodią wznoszącą opartą na basie ostinatowym; ptaszki mannheimskie – naśladownictwo śpiewu ptaków we fragmentach solowych; czy pauza generalna – efekt pauzy w ramach orkiestrowego tutti, całkowitej i nagłej ciszy po forte. Wszystkie te maniery usłyszycie państwo na dzisiejszym koncercie.
Mannheimska orkiestra budziła gorące uczucia. C.D.F. Schobert napisał o niej tak: “Słuchanie tej orkiestry daje wrażenie podróży na magiczną wyspę dźwięku. Żadna inna orkiestra na świecie nie dorównuje mannheimskiej w wykonawstwie. Jej forte jest jak piorun; jej crescendo jak wszechmocny wodospad; jej diminuendo jak delikatna rzeka znikająca w oddali, a piano jak oddech wiosny.” A Charles Burney tak: “W istocie jest tam więcej solistów i dobrych kompozytorów, niż zapewne w jakiejkolwiek innej orkiestrze w Europie.” To ARMIA GENERAŁÓW zdolna zarówno bitwę planować, jak i w niej walczyć.
Oprócz orkiestry i manier wykonawczych o szkole mannheimskiej mówimy też jako o grupie kompozytorów. W tym znaczeniu obejmuje ona dwa pokolenia twórców. Do pierwszego – oprócz wspomnianych już Johanna Stamitza (1717-1757) i Franza Xavera Richtera (1706-1789) należał między innymi Ignaz Holzbauer (1711-1783). Do drugiego – Franz Ignaz Beck (1734-1809) Abbe Foggler (1749-1814) oraz synowie Johanna Stamitza – Anton (1750 – między 1796
a 1809) i Carl (1745-1801).
Ciekawostką jest, że do mannheimskiej orkiestry chciał dołączyć sam Wolfgang Amadeusz Mozart. Kiedy 21-letni kompozytor opuścił znienawidzony Salzburg, jego pierwszym przystankiem był właśnie Mannheim, gdzie spędził aż pięć miesięcy. Mozart zaprzyjaźnił się z ówczesnym dyrektorem artystycznym orkiestry, Christianem Cannabichem, którego w jednym z listów opisał: „Największy dyrygent jakiego spotkałem, podziwiany przez całe miasto. Muzycy darzą go w równym stopniu miłością jak i strachem. Są dla niego jak żołnierze”. Mozart aplikował do mannheimskiej orkiestry, ale w najgorszym momencie, który zbiegł się z przenosinami całego dworu do Monachium. Tym samym okres rozkwitu i chwały muzyki w Mannheim dobiegł końca.

Michał Orzechowski – baroque goes nuts!

Powstała w 2019 roku, na potrzeby realizacji dwóch ambitnych projektów festiwalu Bydgoska Scena Barokowa.
Pierwszym z nich, stanowiącym inaugurację festiwalu, było wykonanie oratorium La Resurrezione Georga Friedricha Händla pod kierownictwem Marcina Tarnawskiego. Podczas drugiego projektu, realizowanego pod kierownictwem Michała Marcinkowskiego, zaprezentowane zostało Requiem Mateusza Zwierzchowskiego, którego rękopis przechowywany jest w Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Było to pierwsze współczesne wykonanie tego dzieła na instrumentach historycznych.
W roku 2020 BOF przygotowała wraz z gronem wspaniałych solistów współczesne prawykonanie Filandro Nicoli Porpory – „komedii pasterskiej w trzech aktach z muzyką do słów Vincenzo Cassaniego, wystawionej na dworze w Dreźnie w dniu urodzin Jej Królewskiej i Elektorskiej Mości księżnej Marii Antonii Walpurgis na zamówienie Jego Wysokości Augusta III, króla Polski i elektora Saksonii, dnia 18 lipca 1747”. w ramach BSB 2022 BOF zaprezentowała projekt „Bach/Vivaldi/Telemann – koncerty na 1 flet, 2 wiolonczele, 3 skrzypiec i 4 klawesyny”.
Orkiestra zaprasza do współpracy muzyków z całej Polski, specjalizujących się w wykonawstwie muzyki dawnej na instrumentach historycznych. Podczas tych trzech projektów Barokowa Orkiestra Festiwalowa miała okazję współpracować ze znakomitymi muzykami, wśród których znaleźli się m.in. tacy wokaliści jak Ingrida Gápová, Artur Janda, Joanna Motulewicz, Marta Wryk, Aleksander Rewiński, Przemysław Baiński, Wanda Franek, Jadwiga Niebelska-Deshmukh, Elżbieta Izdebska oraz zespoły wokalne: Chór Kameralny Akademii Muzycznej w Bydgoszczy oraz Zespół Wokalny Chóru Polskiego Radia.

Studiował w klasie skrzypiec Tibora Istvánffy’ego i Geoffry’eja Whartona. Jego zainteresowanie interpretacją muzyki dawnej doprowadziły go do współpracy z Philippem Herreweghe, Jordi Savallem, Friederem Berniusem, Reinhardem Goeblem, Konra-dem Junghänelem, Gottfriedem von der Goltz i René Jacobsem. Podczas projektów kameralnych z Peterem Kooi’em, Jedem Wentzem, Marie Leonhardt i Michalem Petri odwiedził wiele krajów Europy i Azji, a także USA i Kanadę.
Daniel Deuter prowadzi warsztaty orkiestrowe, kameralne oraz uczy gry na skrzypcach barokowych (Międzynarodowa Letnia Szkoła Muzyki Dawnej Valtice, Le Parlement de Musique, Michaelsteiner Sommerakademie, Letnie Kursy Metodyczne Muzyki Dawnej w Warszawie). Wraz z zespołem CordArte
z Kolonii wykonuje muzykę kameralną z XVII wieku, od 2009 roku koncertuje z zespołem prowadzonym przez Daniela Hope’a, występując m.in w Hamburgu, Berlinie i Londynie.
Od 1993 roku jest koncertmistrzem orkiestry Batzdorfer Hofkapelle, skupiającej się głównie na wystawianiu oper z reper-tuaru Dreźnieńskiego. Od 2013 roku prowadzi klasę skrzypiec barokowych i altówki barokowej w Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Jego praca artystyczna jest udokumentowana na wielu płytach wydanych m.in. przez Supraphon, Musicom, Pan-classics, Raumklang, Kammerton i Accent.